Etnografia atalak
Bilbo XIX. mendearen amaieran.
Euskara, ezagutzen dugunetik behintzat, hizkuntza txikia dugu hiztun kopuruari eta erabilpen eremuari dagokienez, baina hizkuntza handien ondoan bizi beharra suertatu zaio bere historia luzean zehar. Zeltera eta iberiera izan zituen auzoko erromatarrek euren inperio hizkuntza inguruotara ekarri aurretik. Latin indartsuaren ondoan bizi izan zen luzaroan, eta gaur egun latin haren ondorengoak diren frantsesa eta espainiera hizkuntza erraldoiak ditu mugakide. Latinaren behinolako eragina begien bistakoa da gaurko euskaran, lexikoan zein joskeran. Baita geroagoko gaztelania eta frantsesarena ere. Baina ez al du gure euskara txikiak batere arrastorik utzi inguruko hizkuntza handietan?
Aita-amabitxiek oparitzen diete pazko-opila euren besoetakoei. Egilea: Jon Urutxurtu.
Inauterien ostean, Garizuma eta Aste Santua datoz. Garizumak basamortuan penitentzia eta otoitz egiten Jesusek igaro zituen berrogei egunak dakartzagu gogora. Hausterre egunetik, —aurten otsailaren 22a—, Ostegun Santura arte luzatzen diren berrogei egunak barau eta otoitz egitera zuzenduta daude.
Kristoren nekaldia, heriotza eta berpizkundea gogoratzen dizkigun Aste Santua Erramu-igandearen —aurten apirilaren 2a— eta Pazko-igandearen artean luzatzen da. Larunbat Santuko gau-ospakizunean, hau da, Pazko bigilian, Jesus berpiztua irudikatzen duen su berria pizten da, Kristok heriotza gainditu duela adierazteko; hurrengo egunean, Pazko-igandean —aurten apirilaren 9an—, elizkizunekin batera oraindino beste garai batean oso zabalduta zegon ohitura zahar bat errepikatzen da urtero Euskal Herriko zenbait herritan: aita-amabitxiek beraien besoetakoei arrautza bat edo gehiago daramatzan ogi berezi bat oparitzen diete. Ogi horrek izen ezberdinak hartzen ditu eskualdeen arabera: mokotsa Amorebieta-Etxanon eta Gorozika aldean, morrokotea zein mokotsa Arratian, olatea Orozkon, pazkopile Busturian, arrautz-opil Zerainen, kaapaxue Elosu-Bergaran, aitatxi-opil edo amatxi-opil Baztan aldean… Itxurari dagokionez, toki batzuetan borobilak izaten dira eta beste batzuetan triangelu itxurakoak.
Babes pertsonalerako elementuak. Egilea: Josu Larrinaga Zugadi.
Konjurazio edo babes kolektiboko elementuak behin eta berriz erabili izan dira denboran zehar, eremu geografiko zehatzen edo hurbileko ingurune sozialen arabera (familia, lagunak, auzoak, etxeak, jabetzak, etab.); eta fenomeno atmosferiko txarren, etsai gaiztoen eta haien ekintza beldurgarrien edo jainkozko zigorren eta zori txarreko boladen sinesmenekin lotuta. Elementu babesgarri horiek altueran jarri izan dira, gizatalde osoak babesteko batzuk (kanpaiak, gurutzeak, haize-orratzak, ermitak eta horietako irudi erlijiosoak, enborrak edo zuhaitzak, suak, etab.), eta bizilekuak zaintzeko beste batzuk (eskuak, atzaparrak edo hankak, ura, landareak, motibo erlijiosoak, gurutze fisikoak eta margotutakoak edo Jesusen Bihotza jartzea, etab.).
Egilea: Gabo Punzo. Labayru Fundazioaren Argazki Artxiboa.
Baserrietan erabiltzen den segaz ari gara hemen, kodainea izenez ere ezagutzen denaz. Nekazaritzako tresna bat da, bi piezaz osatua: makila edo kirtena, normalean zurruna dena eta astea esaten zaiona; garai batean gaztainondoz egiten zen, eta ondoren lizarrez. Kirtenean, xafla makotu bat txertatzen da, agoa, erreminta manipulatzeko ere balio duena. Bi eskutoki txiki ditu heltzeko. Burdindegietan erosten da.
Bilbo-Abando
Colon de Larreategi 14, 2. esk.48001 Bilbo (Bizkaia)
Tel.: +34 94 443 76 84
labayru@labayru.eus
Derio
Larrauri 1A, 5.a48160 Derio (Bizkaia)
Tel.: +34 94 406 01 71
idazkaritza@labayru.eus
Bilbo-Bolueta
Metroalde eraikinaBilbo-Galdakao errep. 6A
48004 Bilbo (Bizkaia)
Tel.: +34 94 607 72 10
labayru@labayru.eus
