Etnografia atalak
Intsusa gure kontinenteko medikuntzako bibliografia tradizionalean gehien aipatzen diren landareetako bat da. Zuhaixka hostoerorkorra da, 2-7 metroko altuera dauka eta bere izen botanikoa Sanbucus nigra da.
Oso atsegina ez den usain gogorreko landarea da, eta landareen erreinuan oso arrunta ez den bereizgarritasuna du: bere adarren erdigunea muin zurixka eta arola da, eta nahikoa erraz kendu daiteke. Kentzen denean, zenbait erabilera izan ditzakeen hodi hutsa geratzen da: jaurtigaiak botatzeko zerbatana, sua kitzikatzeko puzgailua, erretzeko katxinba edo pipa edo/eta flauta. Orain dela gutxira arte, gazteenek musika-tresna hori egin eta jotzen zuten dibertitzeko. Horretarako, intsusaren adarraren muina atera ondoren, zuloa egiten zuten alboan, eta erretzeko paperaz estaltzen zuten bestea. Flauta txiki honi flota esaten zioten Elosuan (Gipuzkoa); eta tulurtea, Larraungo bailaran (Nafarroa).
“Bertakotzat” jotzen ez diren elkarteetako batek (Laguntasuna) San Bizenten (Barakaldo) birsortutako aurreskua (2016). Argazkia: E. X. Dueñas.
Apirilaren amaieran, hurbil zegoen “zubiari” esker atseden-egun batzuk iristear zeudela hasi nintzen entzuten: apirilaren 30a, igandea, eta maiatzaren 1a, jaieguna. Ez da berria komunikabideetan nahiz kalean hitz hori erabiltzea jaiek lanegun baterako lekurik uzten ez dutenean. Edonola ere, hiztegiko inertziek akats nabarmen horietara eta beste batzuetara ere bagaramatzate: esaera zaharretan, “San Migeleko udatxoa” esatea, “San Martinekoa” esan beharrean; kirol-norgehiagoketan, liderra bigarrenetik bost puntura dagoela esatea, alderantziz esan beharrean…
Emakumeak papergintzan. Iturria: Hernandorena Kultur Elkartea.
Industriak ibilbide luzea du Euskal Herrian eta urte horietan, askotariko gorabeherak izan ditu. Eskualde bakoitzak bere historia eta istorioak ditu, baina kasu honetan, Tolosaldean (Gipuzkoa) horren nabarmena izan zen papergintzari buruz arituko gara. 1842. urtean Nuestra señora de la Esperanza paper-fabrika ireki zenean hasi zen paper industria eskualdean eta ondoren lantegi gehiago zabaldu zituzten, batez ere Oria ibaiaren arroan.
Paper-fabrikak martxan jarri eta mantentzeko langileak erruz behar ziren. Mekanizatu gabeko lanak izaten ziren gehienak eta, beraz, eskulana barra-barra behar izaten zen. Egoera berri horrek eragin zuzena izan zuen ordura arte baserriko bizimodua nagusi zen herri txikietan. Aldaketa horrek biztanleria osoari eragin bazion ere, garai hartako neska gazteei erreparatzen die artikulutxo honek. Izan ere, neska asko paper-fabriketan aritu ziren lanean 14 urterekin eskola amaitu eta ezkondu bitarteko urteetan.
Zeanuriko kofradien arteko bola txapelketa Altzustako bolatokian (2022-X-1). Egilea: Jon Urutxurtu.
Bola jokoa desagertzeko arriskuan dago. Bola jokoaren indarra galtzea eta landa-munduaren gainbehera aldi berean gertatu dira, batez ere XX. mendearen erdialdetik aurrera gune industrializatuetara zuzendu zen landa-eremuetako populazio-exodoaren ondorioz.
Bola jokoa gaur egun kirol minoritarioa bada ere, antzina pilota bezain ezaguna izan zen. Azken urteetan ehunka bolatoki galdu dira eta, batez ere, belaunaldiz belaunaldi kultura-transmisioa eten da.
Bola joko modalitate asko daude Euskal Herrian zein Estatuko beste toki batzuetan. Bizkaian bakarrik zenba daitezke hamabost bat modalitate, batzuk jada desagertuak. Horietako bat Zeanurikoa da. Gaur egun dauden bolatokiak udalerria osatzen duten zazpi auzune edo kofradietako ermita batzuen ondoan daude, eta urtean behin jokatzen da bertan, ermitaren jaiegunean.
Bilbo-Abando
Colon de Larreategi 14, 2. esk.48001 Bilbo (Bizkaia)
Tel.: +34 94 443 76 84
labayru@labayru.eus
Derio
Larrauri 1A, 5.a48160 Derio (Bizkaia)
Tel.: +34 94 406 01 71
idazkaritza@labayru.eus
Bilbo-Bolueta
Metroalde eraikinaBilbo-Galdakao errep. 6A
48004 Bilbo (Bizkaia)
Tel.: +34 94 607 72 10
labayru@labayru.eus
