Etnografia atalak
Gesaltza Añana, 1943. Egilea: Enrique Guinea. Iturria: Vitoria-Gasteizeko Udal Artxiboa.
Berriki, zenbait omenaldi egin zaizkie, antzina, garbilekuetan, beren eguneroko zereginetako batean ziharduten emakumeei. Zalduendo eta Argomaizeko ekimenek gogora ekarri digute zer latza zen bizimodua orain dela hamarkada gutxi arte. Baina, gainera, gune biziro femeninoak zirenez gero (gizonen presentzia hutsaren hurrengoa zen horietan), haien ekarpena, batez ere, hiru aldiz ezkutatutako lanen balioa aitortzea da. Izan ere, ezkutatuak izan dira zaintzaren eremukoak (hau da, etxe barrukoak) izateagatik, emakumeek egiteagatik eta landa-eremuan hiriguneetan baino luzeago iraun izanagatik.
Argazki-egilea: Akaitze Kamiruaga. Labayru Fundazioaren Argazki Artxiboa.
Honako datu hauek Busturialdean (Bizkaia) jaso ditugu, baina hemen esaten ditugunak beste eskualde batzuetan ere entzun daitezke.
Gaztainea esaten zaio bai zuhaitzari bai fruituari, gaztainadia gaztainondoak dauden tokiari, eta lokotsa gaztainaren morkots arantzatsuari. Txirpia, berriz, birlandatzeko gaztaina-landare eta bestelako zuhaitzondoen mintegi edo hazitokia da.
Bi gaztaina-mota ezagutu izan dira inguruan: lirio-gaztainak eta sanmigel-gaztainak. Troka eta mendi-zuloetan hazten dira gaztainondook nahikara. Eta fruitu gozo ugari izan dezaten, txertatu —ala, busturiarrek diogunez, eztitu— egin behar dira, bestela gaztaina ikolak ematen baitituzte, hutsak edo mamigabeak, alegia. Eztitu gabeko gaztainondoaren (eztitzaga) zura erabili izan ohi da beti, ordea, zurgintzan zein altzarigintzan. Lirio-gaztainondoek sanmigelek baino beranduago ematen dituzte urteko fruituak.
Kumak hariekin. Argazki-egilea: Josu Larrinaga Zugadi.
Aisialdian garatzen den giza ekintza da jolasa. Belaunaldi eta adin-talde bakoitzeko jolas-jarduerek ezaugarri bereizleak izan ohi dituzte, giroak edo urtaroek baldintzatuak, batetik, eta ohiturak berak arautuak edota erritu berezietan oinarrituak, bestetik.
Batzuetan, jostailuak erabiltzen dira jolaserako baliabide gisa. Izan ere, bai jolasa, bai jostailuak, funtsezkoak dira banako zein taldeen (talde-dinamikak, terapiak, etab.) sozializazioari eta hezkuntza-metodologiari begira. Azpimarratzekoa da, hain zuzen, jostailu batzuen helburu didaktiko argi eta garbia, baita gamifikazioa (jolasarekin zerikusirik ez duten jardueretan, jolasaren dinamika eta mekanika baliatzen dituen teknika) aplikatzeko joera hedatua ere, esparru akademiko eta profesionaletan batik bat.
Bertsolari Txapelketa Nagusiaren finala. Bilbao Exhibition Centre, 2017. Argazki-egilea: Alberto Elosegi. Iturria: Xenpelar Dokumentazio Zentroa.
Zer ote du bertsoak entzuleak hainbesteraino harrapatzeko? Munduan zehar badira ahozko inprobisazioa lantzen duten hainbat kultura, baina batek ere ez dauka gaur egun bertsolaritzak daukan indarra. Horren erakusgarri, lau urterik behin Euskal Herrian jokatzen den Bertsolari Txapelketa Nagusia aipa dezakegu –aurten jokatzen ari da, urtebeteko atzerapenaz, pandemia dela eta–. Txapelketa horretan, Euskal Herri osoan zehar zenbait kanporaketa saio egin ondoren, zortzi bertsolari iritsi ohi dira final handira. Zortzi inprobisatzaile horiek hamalau bat mila entzuleren aurrean kantatu behar dute, goiz eta arratsaldeko jardunean. Komunikabideen bitartez beste makina bat entzulek jarraitzen du ekitaldia. Mundu osoko adituak ere hurreratzen dira tamaina horretako emankizunera. Baina zirraragarriena, neure irudiko, bertsolariak kantuan hasi aurretik sortzen den isiltasun ia liturgikoa da. Hamalau mila eztarri horiek bat-batean isildu egiten dira, erabat isildu ere, eztarri bakar bati adierazpidea emateko. Ahots hari bakan horrek, euskarazko hitz neurtu inprobisatuen bitartez, milaka bihotz ehuntzen ditu segundo gutxian, milaka larruazal lazten, milaka begi bustitzen, milaka barre algara eragiten… Non ote dago gertakari magiko horren sekretua?
Bilbo-Abando
Colon de Larreategi 14, 2. esk.48001 Bilbo (Bizkaia)
Tel.: +34 94 443 76 84
labayru@labayru.eus
Derio
Larrauri 1A, 5.a48160 Derio (Bizkaia)
Tel.: +34 94 406 01 71
idazkaritza@labayru.eus
Bilbo-Bolueta
Metroalde eraikinaBilbo-Galdakao errep. 6A
48004 Bilbo (Bizkaia)
Tel.: +34 94 607 72 10
labayru@labayru.eus
