Etnografia atalak
XIX. mendeko uztaia, ezagutzen den polikromatu bakarra. Iruñeako Erresumaren Museo Etnografikoa. Arteta (Nafarroa). Argazki-egilea: Fernando Hualde.
Artzain-kulturaren barruan, horren etnografiaren barruan eta, batez ere, artzain-lanbidearen inguruko artisautzaren barruan, badira aurkezteko beharrik ez duten zenbait tresna eta tresneria; beste batzuei, aldiz, kontrakoa gertatzen zaie, ez ezagutzen ez ditugulako, baizik eta maiz beren izena jakin ez dakigulako. Azken horien artean daude uztaiak, gaztelaniaz canablas edota cañablas deritzotenak.
Abereen lepokoei buruz ari gara. Izan ere, ardiek, ahuntzek, behiek eta zaldiek uztaia daramate lepoaren bueltan, eta zintzarria hantxetik zintzilik, artzainak entzun, antzeman eta koka ditzan. Oharkabean pasatzen dira gehientxoetan uztaiok, horietatik esekitzen diren zintzarri, arran edo ezkilak deigarriagoak baitira. Artzainek berek zurez egindako uztaiak aztertuko ditugu honako lerro hauetan, larruzko uhalak nagusitzen ari direlako pixkanaka-pixkanaka, eta litekeena delako epe labur edo ertainean desagertzea.
Gorriak eta banderaria. Luzaide (Nafarroa), 2013. Argazki-egilea: Emilio Xabier Dueñas.
Europako talde tradizionaletan, helduarora igarotzeko sozializazio-prozesuak eta gazteen adin-kategoriari erantsitako rolak funtsezko garrantzia izan dute. Izan ere, funtsezkotasun hori nabaria izan da: gazteria inplikatu egiten zen gizarte-ekintzetan, belaunaldi gazteek heldu eta zaharren lekua eta erantzukizuna bereganatzen zituzten, lanean zein bestelakoetan, eta dikotomia orekatua zen nagusi gizarte-kontrolaren eta bizitzaren aldi horri dagozkion zenbait askatasun edo onargarritasunen artean. Hau da, honako hauek izan ohi ziren beren eginkizunak: tokian tokiko muga geografikoak defendatzea eta armak modu antolatuan erabiltzea; gainbegiratzea eta zentsuratzea, ohituretatik desbideratuz gero; gainerako gazteei auzotasun ona erakusteko gonbit egitea, bai herrian bertan, bai inguruko herrien artean, eta, ageriko lehietan, agente aktiboak izatea; agintari eta herritar gorenei kortesiazko bisitak-eta egitea; eta prest egotea auzolanean gogotsu laguntzeko. Gazteriaren eskuetan zegoen, jakina, belaunaldien jarraipena ahalbidetzen duen birsortzeko ahalmena.
Garia jotzeko makina. Zeanuri, c. 1960. Argazkia: Eusebio Ozerinjauregi.
Garia garrantzi handikoa izan da Bizkaian, labore horretatik lortutako irina oinarrizkoa zelako, batez ere ogia egiteko. 1950eko hamarkadan utzi zitzaion garia ereiteari, ogia dendetan erosteko aukera ugaritu zenean.
Garia egitea oinarrizkoa izan da gure baserrietan, baina ez zailtasunik gabea, hemengo klima hezeak gariaren ekoizpenari kalte egiten dio eta. Horregatik, bertoko uztak ez zuenez jendearen beharrizanak betetzeko beste ematen, sarritan kanpotik ekarri behar izaten zuten.
San Kristobal Busturian (Bizkaia), 2019. Labayru Fundazioaren Argazki Artxiboa.
San Kristobal uztailaren 10ean ospatzen dugu gure inguruan, gaur egun gidarien eta kamioilarien zaindaritzat daukagun santuaren omenez. Baina nondik dator ohitura hori?
Bada esaunda bat horren inguruan, Gurutzi Arregik Ermitas de Bizkaia liburuan Balbina Arrese Busturiko berri-emaileari jasotakoa; eta oraintsuago, 2022an beste herritar batzuei jaso dieguna. Munduan beste hainbat lekutan ere sineskera bera dago:
San Kristobal gizon erraldoia zela eta, ibaiak igarotzeko zubirik egoten ez zenean, jendea alde batetik bestera eramaten ibiltzen omen zen. Baina ume bat etorri zitzaionean, astunaren astunaz, esan omen zion: “Ez dut uste mundu osoa ere zu bezain astuna izango denik”. Eta umeak erantzun: “Mundu osoa ez ezik, hura egin duena ere eraman duzu lepoan. Ni Jesukristo naiz, zuk zure lanbidean zerbitzatu duzuna”.
Bilbo-Abando
Colon de Larreategi 14, 2. esk.48001 Bilbo (Bizkaia)
Tel.: +34 94 443 76 84
labayru@labayru.eus
Derio
Larrauri 1A, 5.a48160 Derio (Bizkaia)
Tel.: +34 94 406 01 71
idazkaritza@labayru.eus
Bilbo-Bolueta
Metroalde eraikinaBilbo-Galdakao errep. 6A
48004 Bilbo (Bizkaia)
Tel.: +34 94 607 72 10
labayru@labayru.eus
