Etnografia atalak
Muskizko (Bizkaia) emakumeak. Iturria: https://www.lavaderospublicos.net.
Ez da erraza ulertzea zergatik eraiki ziren emakumeek arropa garbitzeko espazioak. Ez zen garai berriekin batera zetozen higiene-neurriak ezartzea bezain sinplea izan. Gainera, jakin badakigunez, gure herrietan ez zegoen apenas ondasun komunik: uraska txiki bat, iturriren bat edota kontzejuaren batzar-etxea baino besterik ez. Eta deigarria da, halaber, gizon berberak zirela, kontzejukoak, garbitokia eraikitzeko erabakia hartzen zutenak, emakumeek arropa garbitzeko zeregin hori baldintza hobeetan bete zezaten. Ordura arte, ibai eta erreketako ur hotzetan egiten zen lixiba, ur-bazter ospeletan, gehienetan, eta hara eramaten zuten, buruaren gainean, etxeko arropa zikina, xaboitu eta harri lau batean jotzeko, ura ia-ia musukatu arte bizkarra okertuta.
Beheko sua. Larrabetzu (Bizkaia), 2014. Argazkia: Akaitze Kamiruaga. Labayru Fundazioaren Argazki Artxiboa.
Sukaldea —edo ezkaratza, Gernikaldean diogunez— izan da eta oraindik ere bada etxearen bihotza, eta sukaldeko sua bihotz horren bizigarri. Funtsezkoa zen etxekoen janaria prestatzeko, bai bizilagunena bai piztiena, eta etxea berotzeko ezinbestekoa. Suaren ingurumarian ematen ziren ordurik gozoenak; hainbeste bizipen eta istorio zahar kontatzen ziren bertan, eta ezagutzak ere hantxe transmititzen ziren belaunaldiz belaunaldi.
Baserrietako beheko sua eraikitzeko, hiru aldeko markoa behar izaten zen, gaztaina-zurez edo haritz-giharrez egina. Bazterreko bi aldeak hormari josten zitzaizkion, eta hirugarrena horiei biei. Irmo eta sendo finkatu beharra zegoen, eror ez zitezen. Barrualdea adreiluz eraikitzen zen, trenkadak egiten diren bezalaxe. Oinarria, aldiz, burdinurtuzkoa zen, landua izanez gero, okertu egingo litzatekeelako, bestela; eta sukaldeko zola baino goratxoago muntatzen zen. Atzealdeko txapa ere burdinurtuzkoa izaten zen gehienetan, edo hareharrizkoa inoiz, irudi erlijioso edo profanoz apainduta, esaterako Gernikako Arbolaz.
Unanuko (Nafarroa) mamuxarroak. Egilea: Josu Larrinaga Zugadi.
Neguko maskaradak Europako mendebaldean, zati handi batean behinik behin, ospatzen diren jai-erritu bereziak dira, eta Gabonetatik edo urte-hasieratik inauteri-garaia amaitu arte antolatzen dira. Honako bereizgarri hauek elkartzen dira ospakizunotan: komunitatearen lurraldetasuna edo gizarte-kohesioa, auzotasuna eta komentsalitatea, erritu ilunak (Naturaren emankortasuna edo berpizkundea) eta maskaradunek eragindako sentimendu bikoitza. Horren guztiaren atzean, gehienetan, gazteria egon ohi da, ezkutuan edo modu anonimoan antolatuta. Musika, matraka eta soinua, dantza eta antzerkia ezaugarritzat dituzten konpartsa nabar edota xumeetan biltzen dira gazteok. Maskara zaratatsuak, beldurgarriak edo zanpatzaileak; piztia basatiak; irudi bitxi eta irrigarriak; pertsonaia kritikoak, bizitza kolektiboaren egunerokotasuna eszenifikatzen dutenak; bidezain zein bide-garbitzaileak… Horiek denak ikusiko ditugu maskaradetan.
Donostiako kaldereroak. Iturria: eresbil.eus.
Gaur egungo Gipuzkoako inauterien elementu garrantzitsua da Kaldereroen konpartsa, izan ere, hamabi udalerritan antolatzen dira kaldereroak: Andoain, Astigarraga, Azpeitia, Donostia, Eibar, Errenteria, Hernani, Irun, Oiartzun, Ordizia, Pasaia eta Tolosan. Kasu gehienetan, inauterien aurreko astean kaleratzen dira kaldereroak, eta, beraz, inauteriak badatozela iragartzen dute.
Bilbo-Abando
Colon de Larreategi 14, 2. esk.48001 Bilbo (Bizkaia)
Tel.: +34 94 443 76 84
labayru@labayru.eus
Derio
Larrauri 1A, 5.a48160 Derio (Bizkaia)
Tel.: +34 94 406 01 71
idazkaritza@labayru.eus
Bilbo-Bolueta
Metroalde eraikinaBilbo-Galdakao errep. 6A
48004 Bilbo (Bizkaia)
Tel.: +34 94 607 72 10
labayru@labayru.eus
