Etnografia atalak
Argazkia: Akaitze Kamiruaga. Labayru Fundazioaren Argazki Artxiboa.
Jakin dakit batek baino gehiagok aurpegikune arraroa ipini duela eurak ikusiaz batera; beste asko, ordea, adurra dariola izango dira dagoeneko. Bada, batzuek zein besteek, jakizue balio proteiko handiko elikagaia dela karakola; jaki ezin hobea, giharren garapenari mesedea besterik ez dio egiten eta.
Karakola erremediotzat baliatzea ere oso ohitura zabaldua izan da Euskal Herrian. Kukurruku-eztula osatzeko, esaterako, karakol-lerdea azukrearekin nahastuta hartzen zuten etxe batzuetan. Ukenduak ere egin izan dira adurrarekin; izan ere, osagai paregabeak ditu azalarentzat.
Seintzaina. Felipe Manterolaren Funtsa. Labayru Fundazioaren Argazki Artxiboa.
Garai batean baserri fuerte batzuek morroia izaten zuten soroko eta kortako lanetan laguntzeko. Hiriko burgesiakoen etxeetan ere ohikoa izan zen emakume edo zerbitzari batek etxeko lanak egitea. Bat baino gehiago ere egoten ziren: sukaldaria, ume-jagolea (aña)… Familia goi mailakoa bazen, kriada uniformez janzten zen. Batzuek txoferra ere bazuten, mekanikaria deitzen ziotena, lorezaina eta abar.
Gernikaldean, normalean, morroiak ingurukoak izaten ziren, edo alboerrietakoak. Erdi mailako etxeetan, gehienetan, zerbitzariak familiako egiten ziren, eta gehienetan etxekojaunaren eta morroiaren edo etxekoandrearen eta kriadaren arteko harremanak onak izaten ziren.
Bendejerak Mungiako plazan (Bizkaia). Argazkia: Akaitze Kamiruaga. Labayru Fundazioaren Argazki Artxiboa.
Atzo, abenduaren 2an, Euskararen eguna dela eta, Bilboko Udalak gaur egun Erriberako Merkatura joaten diren bendejerei egin die omenaldia; hamarkada askotan, bendeja ez ezik, herrietako euskararen soinua ere urira eroan dutelako. Ondo merezitako aitorpena, bai horixe!
Gaur egun, berrogeita hamar urtetik beherakoei galdetuz gero, asko eta asko dira sekula bendeja edo bendejera berbak inoiz entzun ez dituztenak; are gehiago kalekumeak badira. Bendeja baserritarrek saski handietan azokara edo plazara saltzeko eramaten dituzten ortuari, barazki eta frutak dira; eta bendejerak, jenero hori saltzen duten andrazkoak.
Agurain, 2017. Argazkia: Bea Gallego.
Egunsentiko kantuak herri-debozioaren ezinbesteko elementuetako bat izan dira landa-eremuan, XXI. mendearen hasieran oraindik ere bizirik dirautenak (bai, behintzat, pandemia aurreko garaian) Arabako hainbat herritan. Ezaugarri komunak dituzte haien artean, baina leku batetik bestera ezaugarri desberdinak ere badituzte.
Orokorrean, dakigunez, XVII. mendean baziren “auroro, iratzartzaile edo rosariero” izenekoen kofradiak edo ermandadeak, fededunei egunsentiko arrosariorako dei egiten zietenak. Alabaina, une gorena XVIII. mendetik aurrera izan zen, arrosarioarekiko debozioari lotuta. Horrela, igande eta jaiegunetan arrosarioak kantatzen hasi ziren, doinu soil eta herrikoiekin. Gero talde antolatuak sortu ziren, eskuargi, txilin eta guzti ibiltzen zirenak, eta auzotarrei gonbit egiten zieten goizeko lehenengo mezako arrosarioa errezatzera joateko. Horren aurretik, santuaren eta jaiegunaren aipamena egiten zuten, arrosario hori haiei eskaintzen zitzaielako.
Bilbo-Abando
Colon de Larreategi 14, 2. esk.48001 Bilbo (Bizkaia)
Tel.: +34 94 443 76 84
labayru@labayru.eus
Derio
Larrauri 1A, 5.a48160 Derio (Bizkaia)
Tel.: +34 94 406 01 71
idazkaritza@labayru.eus
Bilbo-Bolueta
Metroalde eraikinaBilbo-Galdakao errep. 6A
48004 Bilbo (Bizkaia)
Tel.: +34 94 607 72 10
labayru@labayru.eus
