Etnografia atalak
Bertan behera utzitako 150 cm-ko errotarria 760ko kotan. Iguzkimendi (Baztan). Egilea: Javi Castro.
Artikulu honen izenburua metafora gisa erabiliko dut, azken 10 urte luzeetan errotarri-harrobiei buruz eskuartean darabildan ikerketa azaltzeko: Errotarri proiektua.
Jakina, sekula ez zitzaidan bururatuko Einstein jakintsua (1879-1955) Ataungo beste jakintsuarekin (1889-1991) fisikoki nahastea; baina bai, neurri batean, bion ikerketa bikainak eta bien arteko arrazoibide batzuk. Eta oinarri hori dauka hamarkada luze honetan egin dudan ikerketak, landa- eta dokumentazio-lanaren bidez. Orain arte, harriagarria bada ere, errotarri-harrobiak dauden 332 eremu aurkitzea eta 1600 aztarna baino gehiago kokatzea lortu dut.
Kolore gorriaren ostean (Koloreak euskaran I: gorria), kolore beltzari emango diogu bide hemen. Hitzaren morfologiari erreparatuta, era bitara azaldu ohi zaigu aspaldi-aspalditik: beltza Euskal Herriaren erdialde eta ekialdean, eta baltza mendebaldean. Orotariko Euskararen Hiztegian, Koldo Mitxelenak *berets/beretz forma proposatzen digu jatorritzat, eta halaber ere gogorarazten digu beltz berbak antzekotasuna duela akitanierako (belex) eta iberikoko (beles) formekin.
Hortik gora, gaur egun zenbait euskalarik bel erroa bereizten dute hitzaren lehenengo osagaian, ‘beltz, ilun’ esanahia izan zezakeena; beste euskal berba elkartu batzuek ematen digute hori pentsatzeko bidea: arbel ‘pizarra, piedra negra’, goibel ‘cielo oscuro’, orbel ‘hojarasca, hoja caída’, ubel ‘color amoratado’… Nolanahi ere den, euskararen historiaurrean lausotzen zaigun berba dugu beltza.
Sardinerak Karmengo Ama Birjinaren prosezioan (16/07/1996). Egilea: E. X. Dueñas.
Burura datozen iraganeko flashak bezala, ederto gogoratzen dut ikasten joaten nintzenean, “sardinera bat” bizi zen eraikinaren aurretik pasatzean, berak, leihotik begira, nire aititaren (amaren aita) antza nuela oihuka esaten zidala; biboteagatik baino gehiago, altueragatik.
Rosario Santín zen, la bella Charo edo la gitana esaten ziotena. Santurtziko azkenengoetako sardinera zen, ahozko iturri batzuen arabera (segurutik ez oso sinesgarriak), Joaquin Lucarini artistak, lanbide horren omenez egindako eskulturarako eredu edo musa izan zena ―Aurora Perezekin lehian―. Eskultura hori 1964ko irailaren 8an inauguratu zen Sardinera Pasealekuan.
Bakioko hondartza, 1956. Iturria: Jorge Royo.
Aurreko atalean Bakioko baserritarrek orain hamarkada batzuk hareatzarekin zuten harremana azaltzen hasi ginen. Jarrai dezagun kontakizunarekin.
Artikulu honen lehen kapituluan deskribatutakoaren arabera, lehorrean lortutako hareaz eta harrikirriaz gain, kostaldeko landa-eremuetako biztanleak itsasoko ur gaziaz ere baliatzen ziren. Elementu osasungarritzat eta sendagarritzat hartzen zuten. Ohikoa zen itsasoko ur hori txanbiletan biltzea, terreina batean isurtzea eta bertan handituta edo zaurituta zegoen gorputzaren atalen bat sartzea (normalean oinak, hankak edo besoak). Itsasoko ura sudur katarroarentzako erremedio eraginkorra ere bazen; eskuak ontzi moduan ipinita ur apur bat hartu eta sudurzuloetatik xurgatzen zen mukiak kentzeko. Zientzia medikoak ere itsasoak pertsonen osasunean dituen onurak egiaztatu zituen, eta horrela sortu ziren bainuetxeak (Igeretxe Getxon, La Perla Donostian) eta erietxeak itsasertzean (Gorlizen). Bakion ez zen horrelako eraikinik egon, baina duna aldean zegoen Luisene etxean, udatiarrei itsasoko urarekin gatz-bainuak eskaintzen zizkieten, egurrezko ontzi handietan.
Bilbo-Abando
Colon de Larreategi 14, 2. esk.48001 Bilbo (Bizkaia)
Tel.: +34 94 443 76 84
labayru@labayru.eus
Derio
Larrauri 1A, 5.a48160 Derio (Bizkaia)
Tel.: +34 94 406 01 71
idazkaritza@labayru.eus
Bilbo-Bolueta
Metroalde eraikinaBilbo-Galdakao errep. 6A
48004 Bilbo (Bizkaia)
Tel.: +34 94 607 72 10
labayru@labayru.eus
