Etnografia atalak
Bakioko Ariatza, 1952. Iturria: Jorge Royo.
Euskal Herriko kostaldeko herriek badute ezaugarri amankomuna, Kantauri itsasoaren ertzean daude; baina, askotan, berarekin duten hartu-emanak batu ez ezik, bereiztu eta besberdindu ere egiten ditu. Bitxia da, salbuespenak salbuespen, kostaldeko herriak zelan txandakatzen diren: batzuk portu-herriak dira, beste batzuk hareatzadunak. Eta, beste kasu batzuetan, itsaslabarrek zaildu egiten dute bertako bizilagunak itsasora iristea eta itsasoarekin harreman estua izatea.
Bakio Bizkaiko udalerria da, hondartza zabala duena. Tradizioz nekazaritza eta abeltzaintza izan dira jarduera nagusiak, eta esanguratsua da bere jatorrizko gunea eta baserri gehienak kostaldetik nahiko urrun egotea. Bakiotarrek lotura gutxi izan dute arrantzarekin. Horregatik, jarduera horri etekin gutxi atera izan diote, eta norberaren kontsumora bideratuta gehienetan. Noizbehinka, itsas barruko arraina lortzeko txalupatxoak erabili badira ere, gehienentzat nahikoa zen hondartzako haitzetara hurbiltzea, lapak, magurioak, olagarroak edo amorrotzak, eta lanpernak lortzeko.
Jose Ereño, Orozkoko artzaina (Bizkaia). Itziar Rotaetxe. Labayru Fundazioaren Argazki Artxiboa.
Jose Ereñok, Orozkoko artzainak, 2020ko ekainaren 26an ere ahotan erabili genuena gaztagintza zela eta, gaztaiokin amaitu eta ardiak mozteari ekiten dio urtero-urtero ekainaren bigarren hamabostaldiaren eta uztailaren lehenengoaren artean. Ordurako, bai Jose, bai beste artzain guztiak Gorbeiara igonda daude. Bertako tenperatura, beheko larreetakoen aldean, baxua denez, ilea moztea ere atzeratu egiten da.
Goizean goiz hasten da, eguna argitu barik oraindo, ondo daki-eta goizeko freskura aprobetxatu ezean, eguzkiak gero gogotik berotuko duela. Hala ere, estalpea dauka altxatuta korralean, pago adar batzuk elkarren gainean gurutzatuta, eguzkitik babesteko.
Irezabaleta baserria (Mañu – Bermeo, 2011). Egilea: Akaitze Kamiruaga
Bizkaiko lurraldean nagusi den populatze-sistema barreiatuan, baserria dugu euskal etxe motarik hedatuena. Baina “baserri” hitzak, etxeazgainera honi dagozkion inguruko lurrak ere hartzen ditu,etxaldea,alegia. Etxeak eta bertan bizi den familiak osotasun bakar bat moduan jokatzen du. Etxe bakoitzak, hark berak, familia osoaren mantenurako nahikoa izan behar du; hau da, ekoizpen-unitate burujabea da funtsean. Ezaugarri honi erantzutera dator familiako ondarearen zatiezintasun printzipioa; era berean, jabetzaren eta familiaren inguruan diren ohiturazko arauak ondarearen, familiaren eta etxearen kontserbazioa eta garapena ziurtatzea izango dute helburu, azken hau, etxea, familia-unitatearen barruan manten dadila ahaleginduz. Testuinguru horretan ulertu behar dira Bizkaian ezagutzen ditugun ohiturazko zuzenbideko oinarrizko hainbat erakunde: tronkalekotasuna, testamentua egiteko askatasuna eta ondare-komunikazioa, berbarako.
Umeak ardiak jagoten Armentian, c. 1925. Iturria: Vitoria-Gasteizeko Udal Artxiboa.
La Pícara Justina obratik hartutako esaera zahar batek holaxe dio: “Nadie nace enseñado, si no es a llorar“. Euskaraz horren ordezkoa holakoren bat izango litzateke: Negar egiten izan ezik, dakienik ez da inor jaiotzen. Esan nahi da lan guztietan, gehiago edo gutxiago, ikasi beharra dagoela; nahiz eta batzuk ibilbidearen lehen urratsetan geratzen diren, gehiago aurreratu gabe.
Oiz mendian (Bizkaia) egin nituen artzaintzari buruzko inkestetan, eskarmentu handiko artzainek hauxe esan zidaten: pastore-ikastailea bederatzi edo hamar urterekin hasten zela lanbidean trebatzen eta aldi horrek gutxienez hiru urte irauten zuela. Denbora-tarte horretan, ikastaileak, artzainak ardiak jetzi ondoren, errapean geratzen zen esnea marmitatxo batzuetan jezteko baimena izaten zuen. Ardi-mozte sasoian, animaliaren tripa eta lepoko artilea mozten zituen hasieran ikasi arte. Eta, abereak hiltzeko orduan, horretan ohituta zeuden pertsonen begiradapean egiten zuen, berak bakarrik egiteko gai izan arte. Batzuetan, ardi-txakurrari zegozkion lanak ere egiten zituen.
Bilbo-Abando
Colon de Larreategi 14, 2. esk.48001 Bilbo (Bizkaia)
Tel.: +34 94 443 76 84
labayru@labayru.eus
Derio
Larrauri 1A, 5.a48160 Derio (Bizkaia)
Tel.: +34 94 406 01 71
idazkaritza@labayru.eus
Bilbo-Bolueta
Metroalde eraikinaBilbo-Galdakao errep. 6A
48004 Bilbo (Bizkaia)
Tel.: +34 94 607 72 10
labayru@labayru.eus
