Etnografia atalak
Garruzeko (Nafarroa Beherea) hilerria. Emilio Xabier Dueñas.
Nire ikerketetan lehentasunik eman izan ez diodan arren, izugarri gustatzen zait gizakiaren heriotzaren inguruko gaiak hartzen duen eremu zabala. Kasu zehatz honetan, hildakoen kultua adierazteko moduei dagokiena: ustezko beste munduan amaitzen den bizitza.
Bizkaitarra naiz, eta lurralde horretan hilerri gutxi ikusi ditut eliza edo ermiten ondo-ondoan. Horregatik, ilusioz-edo gogoratzen dut nola, Lapurdiko bat bisitatu nuen lehen aldian (Nafarroa Beherea eta Zuberoakoek antzeko ezaugarriak dituzte), harritu ninduten inguruaren garbiak eta zainduak, ornamentazioak, souvenirrek edota hilarriek.
José Arrue. Tarjeta postal. Labayru Fundazioaren Argazki Artxiboa.
Memorial literario, instructivo y curioso de la Corte de Madrid izeneko aldizkaria (hilerokoa hasieran eta hamabost egunez behingoa gerora) 1784ko urtarriletik 1790eko abendura bitartean argitaratu zen, Espainiako gobernuak gainerako prentsa nagusi gehiena bezala deuseztatu zuen arte. Horrela, Frantzian gogor zebilen Iraultza Pirinioen hegoaldera hedatzea saihestu nahi zen.
1785eko urrian agertu zen “Una fiesta de toros” kronika; eta, bertan, “hil honetako 3an, 7an, 17an eta 24an Alcaláko Ateko harresiz kanpoko Plazan (1749tik Madrilgo zezen-plaza nagusia, 1874an eraitsi zen arte) egin ziren” zezenketa batzuen berri ematen zen. Idatzi horretan, paragrafo hau irakurri dugu, urriaren 24ko zezenketari buruzkoa (egungo arau akademikoen arabera erregularizatutako ortografiaz):
Luis Manuel Peña. Labayru Fundazioaren Argazki Artxiboa.
Bizkaian, sagarrondoak aspaldi-aspalditik landu izan dira, eta horrexegatik dago hainbeste sagar mota gure artean, jatekoak zein sagardoa egitekoak. Orain arteko landa-lanetan jasotako batzuk aipatzearren: kana-sagarra, sanjuan-sagarra, sanpedro-sagarra, santiago-sagarra, sanbartolome-sagarra, urdin sagarra, gaza sagarra, erreinetea, txarbea, papu gorria, madari-sagarra, limoi-sagarra, menbrilu-sagarra, bost kantoia, sagar gorria…
Fruta-arbola hori Bizkaiko klima hezera eginda dago, eta bere fruituek negu osoa ez ezik udaberrira arte irauten dute usteldu gabe, ganbaretan modu egokian gordeta. Adibiderako urtebete izenez ezagutzen dena aipatu daiteke.
Árbol de Gernika e iglesia juradera. El oasis. Viaje al país de los fueros por Juan Mañé y Flaquer. Barcelona, 1880. Euskal Biblioteka. Labayru Fundazioa.
Badira munduan, batez ere Europan, auzo-batzarretako lekuko isil izan diren zuhaitzak. Horien ondoan, normalean, ermita edo edikulu bat eta harrizko mahai bat egoten ziren, edo, Gernikaren kasuan bezala, zin egiteko tribuna bat. Caro Barojak dionez, zuhaitzek, eta bereziki haritzak, esanahi sakona dute bizitza kolektibo, politiko eta legalean.
Hamaikatxo adibide daude Euskal Herrian, baina Gernikako Arbola nabarmentzen da denen artean, gure herriaren zuhaitz bereizgarria den haritza, luzaroan irauteagatik, bizi-bizirik jarraitzeagatik eta tradizioaren ikurra izateagatik. Beste horrenbeste gertatzen da sinbolizatzen dituen foruekin, Euskal Herriak gogoz eta adorez defendatu dituenak.
Bilbo-Abando
Colon de Larreategi 14, 2. esk.48001 Bilbo (Bizkaia)
Tel.: +34 94 443 76 84
labayru@labayru.eus
Derio
Larrauri 1A, 5.a48160 Derio (Bizkaia)
Tel.: +34 94 406 01 71
idazkaritza@labayru.eus
Bilbo-Bolueta
Metroalde eraikinaBilbo-Galdakao errep. 6A
48004 Bilbo (Bizkaia)
Tel.: +34 94 607 72 10
labayru@labayru.eus
