Etnografia atalak
Kumak hariekin. Argazki-egilea: Josu Larrinaga Zugadi.
Aisialdian garatzen den giza ekintza da jolasa. Belaunaldi eta adin-talde bakoitzeko jolas-jarduerek ezaugarri bereizleak izan ohi dituzte, giroak edo urtaroek baldintzatuak, batetik, eta ohiturak berak arautuak edota erritu berezietan oinarrituak, bestetik.
Batzuetan, jostailuak erabiltzen dira jolaserako baliabide gisa. Izan ere, bai jolasa, bai jostailuak, funtsezkoak dira banako zein taldeen (talde-dinamikak, terapiak, etab.) sozializazioari eta hezkuntza-metodologiari begira. Azpimarratzekoa da, hain zuzen, jostailu batzuen helburu didaktiko argi eta garbia, baita gamifikazioa (jolasarekin zerikusirik ez duten jardueretan, jolasaren dinamika eta mekanika baliatzen dituen teknika) aplikatzeko joera hedatua ere, esparru akademiko eta profesionaletan batik bat.
Bertsolari Txapelketa Nagusiaren finala. Bilbao Exhibition Centre, 2017. Argazki-egilea: Alberto Elosegi. Iturria: Xenpelar Dokumentazio Zentroa.
Zer ote du bertsoak entzuleak hainbesteraino harrapatzeko? Munduan zehar badira ahozko inprobisazioa lantzen duten hainbat kultura, baina batek ere ez dauka gaur egun bertsolaritzak daukan indarra. Horren erakusgarri, lau urterik behin Euskal Herrian jokatzen den Bertsolari Txapelketa Nagusia aipa dezakegu –aurten jokatzen ari da, urtebeteko atzerapenaz, pandemia dela eta–. Txapelketa horretan, Euskal Herri osoan zehar zenbait kanporaketa saio egin ondoren, zortzi bertsolari iritsi ohi dira final handira. Zortzi inprobisatzaile horiek hamalau bat mila entzuleren aurrean kantatu behar dute, goiz eta arratsaldeko jardunean. Komunikabideen bitartez beste makina bat entzulek jarraitzen du ekitaldia. Mundu osoko adituak ere hurreratzen dira tamaina horretako emankizunera. Baina zirraragarriena, neure irudiko, bertsolariak kantuan hasi aurretik sortzen den isiltasun ia liturgikoa da. Hamalau mila eztarri horiek bat-batean isildu egiten dira, erabat isildu ere, eztarri bakar bati adierazpidea emateko. Ahots hari bakan horrek, euskarazko hitz neurtu inprobisatuen bitartez, milaka bihotz ehuntzen ditu segundo gutxian, milaka larruazal lazten, milaka begi bustitzen, milaka barre algara eragiten… Non ote dago gertakari magiko horren sekretua?
Uyuniko gatzaga. Bolivia, 2015. Autorearen kortesia.
Urteko sasoi honetan, irailean, ahoz aho dabilen galdera da honako hau: “nora joan zara oporretan?”. Batzuek eta besteek horri emandako erantzunek lehia deserosoa sortzen dute, tokirik bitxiena nork bisitatu ote duen. Sare sozialetan etengabe partekatu eta argitaratu ditugun irudi paregabeek, udazkeneko elkarrizketak dinamizatzen dituzten pasadizoen oroitzapenek eta gure ingurunera itzultzean harro erakusten dugun azal beltzak oporrez gozatu egin dugula, asko berriz, adierazten diete ahaide, adiskide eta bestelakoei. Egia esan, oporretako atsedenaldiaren gozamena bidaiatzeari lotuta dago, gaur egun; ohiko ingurunetik ateratzeko ia nahitaezko beharrari, zenbat eta urrunago alde egin eta zenbat eta esperientzia bereziagoak izan, orduan eta poz-atsegin gozoagoak aurkituko ditugulakoan.
Zahagiaren hileta, 2019. Argazkia: autorearen kortesia.
1889ko irailaren 14an, Santa Kurtze egunean, mezatara joan ziren Ariatza (Muxika, Bizkaia) auzoko bizilagunak. Meza ostean, orduan ohikoa zenez, auzoko mutilak aurresku dantzetan hasi ziren. Lehia handia egoten omen zen zeinek hobeto dantzan egin, hanka noraino jaso… Kontua da, orduan heresia zela leku sakratuetan ardo-zahagiak izatea, eta eliza aurrea barrua bezain sakratua zen. Laster konturatu ziren Ariatzako aurreskulariak beraiek dantzan ari ziren bitartean ardotan joaten zirenak ez zirela plazara itzultzen, eta lagunekin edateko aukera galtzen zutela dantzari finenek. Egoera konpontze aldera, alkateari eskatu zioten zahagia elizaren aurrera eramateko baimena, eta hark ezetz. Gazteak ez zeuden amore emateko prest eta alkatearen etxea inguratu zuten: baimena eman arte ez zuen etxetik irtetzerik izango. Harrezkero, Santa Kurtze bezperan hasi, eta hurrengo domekara arte, zahagia elizaren aurrean izaten zuten ariatzarrek.
Bilbo-Abando
Colon de Larreategi 14, 2. esk.48001 Bilbo (Bizkaia)
Tel.: +34 94 443 76 84
labayru@labayru.eus
Derio
Larrauri 1A, 5.a48160 Derio (Bizkaia)
Tel.: +34 94 406 01 71
idazkaritza@labayru.eus
Bilbo-Bolueta
Metroalde eraikinaBilbo-Galdakao errep. 6A
48004 Bilbo (Bizkaia)
Tel.: +34 94 607 72 10
labayru@labayru.eus
