Etnografia atalak
Bendejerak Mungiako plazan (Bizkaia). Argazkia: Akaitze Kamiruaga. Labayru Fundazioaren Argazki Artxiboa.
Atzo, abenduaren 2an, Euskararen eguna dela eta, Bilboko Udalak gaur egun Erriberako Merkatura joaten diren bendejerei egin die omenaldia; hamarkada askotan, bendeja ez ezik, herrietako euskararen soinua ere urira eroan dutelako. Ondo merezitako aitorpena, bai horixe!
Gaur egun, berrogeita hamar urtetik beherakoei galdetuz gero, asko eta asko dira sekula bendeja edo bendejera berbak inoiz entzun ez dituztenak; are gehiago kalekumeak badira. Bendeja baserritarrek saski handietan azokara edo plazara saltzeko eramaten dituzten ortuari, barazki eta frutak dira; eta bendejerak, jenero hori saltzen duten andrazkoak.
Agurain, 2017. Argazkia: Bea Gallego.
Egunsentiko kantuak herri-debozioaren ezinbesteko elementuetako bat izan dira landa-eremuan, XXI. mendearen hasieran oraindik ere bizirik dirautenak (bai, behintzat, pandemia aurreko garaian) Arabako hainbat herritan. Ezaugarri komunak dituzte haien artean, baina leku batetik bestera ezaugarri desberdinak ere badituzte.
Orokorrean, dakigunez, XVII. mendean baziren “auroro, iratzartzaile edo rosariero” izenekoen kofradiak edo ermandadeak, fededunei egunsentiko arrosariorako dei egiten zietenak. Alabaina, une gorena XVIII. mendetik aurrera izan zen, arrosarioarekiko debozioari lotuta. Horrela, igande eta jaiegunetan arrosarioak kantatzen hasi ziren, doinu soil eta herrikoiekin. Gero talde antolatuak sortu ziren, eskuargi, txilin eta guzti ibiltzen zirenak, eta auzotarrei gonbit egiten zieten goizeko lehenengo mezako arrosarioa errezatzera joateko. Horren aurretik, santuaren eta jaiegunaren aipamena egiten zuten, arrosario hori haiei eskaintzen zitzaielako.
Argazkia: Labayru Fundazioaren Argazki Artxiboa. Egilea: Izartze Kamiruaga.
Orain, kolore beltza landu ostean, kolore zuria jorratuko dugu, gorriarekin hasi genuen trilogia ixteko. Izan ere, hiru kolore horiexek dira, Victor Turner antropologo eskoziarrari jarraiki, gizaki primitiboaren sinbologia sintetizatzen dutenak, oposizio dualean agertuz. The Forest of Symbols liburuan azaltzen digunez, zuri-gorri edo zuri-beltz koloreak kontrajartzearen bitartez, antzinako gizarteen erritu guztiak azal daitezke, eta euskal gizartea, jakina, ez litzateke horretan salbuespena izango.
Hizkuntzaren ikuspegitik, zuriaren etimologia ez da gardena, baina badirudi filologo gehienak bat datozela, Azkuerengandik hasita, zurarekin eta, zehazkiago, zuhaitzaren enborraren barrualdearekin (zurixka izaten baita) lotzean.
Txistulariak Bermeoko madalenatan, 2013.
Antza denez, historiaurretik katalogatzen da landa-txirulen erabilera, baina Erdi Arotik aurrerakoa da Mendebaldeko Europa osoan (Italia, Frantzia, Espainia, Portugal, Amerika, etab.) garatu eta hedatu zen iraultza musikala: hiru zuloko txirularen eta danbolinaren konbinazio melodikoa, pertsona bakar batek interpretatuta (juglareak eta ministrilak). XVI. mendean, jauregiko dantzak irakatsi ez ezik, nobleziaren torneoak eta ospakizun sozialak ere girotzen zituzten. Ezohiko egoera horretan oinarritu ziren klase herrikoiak eta figura hori bereganatu zuten beren ospakizun erlijioso, zibil, jai, prozesio, erromeria, protokolozko ekitaldi edo animazio ibiltarietan. Harrigarria bada ere, guztientzat “danbolin-jole” (tamborilero) izen orokorra erabiliko dute. XVIII. mende inguruan, musika arloan izan zuten bilakaera eta garapenarekin, bai esparru nobleetan bai plebeioetan, lehia bizia sortuko da musika irakurtzen zekitenen eta ez zekitenen artean (prestigioa eta kontratazioetan eta hobeto ordaindutako eskaintzetan hobeto kokatzea bilatuta).
Bilbo-Abando
Colon de Larreategi 14, 2. esk.48001 Bilbo (Bizkaia)
Tel.: +34 94 443 76 84
labayru@labayru.eus
Derio
Larrauri 1A, 5.a48160 Derio (Bizkaia)
Tel.: +34 94 406 01 71
idazkaritza@labayru.eus
Bilbo-Bolueta
Metroalde eraikinaBilbo-Galdakao errep. 6A
48004 Bilbo (Bizkaia)
Tel.: +34 94 607 72 10
labayru@labayru.eus
