Etnografia atalak
Sardinerak Karmengo Ama Birjinaren prosezioan (16/07/1996). Egilea: E. X. Dueñas.
Burura datozen iraganeko flashak bezala, ederto gogoratzen dut ikasten joaten nintzenean, “sardinera bat” bizi zen eraikinaren aurretik pasatzean, berak, leihotik begira, nire aititaren (amaren aita) antza nuela oihuka esaten zidala; biboteagatik baino gehiago, altueragatik.
Rosario Santín zen, la bella Charo edo la gitana esaten ziotena. Santurtziko azkenengoetako sardinera zen, ahozko iturri batzuen arabera (segurutik ez oso sinesgarriak), Joaquin Lucarini artistak, lanbide horren omenez egindako eskulturarako eredu edo musa izan zena ―Aurora Perezekin lehian―. Eskultura hori 1964ko irailaren 8an inauguratu zen Sardinera Pasealekuan.
Bakioko hondartza, 1956. Iturria: Jorge Royo.
Aurreko atalean Bakioko baserritarrek orain hamarkada batzuk hareatzarekin zuten harremana azaltzen hasi ginen. Jarrai dezagun kontakizunarekin.
Artikulu honen lehen kapituluan deskribatutakoaren arabera, lehorrean lortutako hareaz eta harrikirriaz gain, kostaldeko landa-eremuetako biztanleak itsasoko ur gaziaz ere baliatzen ziren. Elementu osasungarritzat eta sendagarritzat hartzen zuten. Ohikoa zen itsasoko ur hori txanbiletan biltzea, terreina batean isurtzea eta bertan handituta edo zaurituta zegoen gorputzaren atalen bat sartzea (normalean oinak, hankak edo besoak). Itsasoko ura sudur katarroarentzako erremedio eraginkorra ere bazen; eskuak ontzi moduan ipinita ur apur bat hartu eta sudurzuloetatik xurgatzen zen mukiak kentzeko. Zientzia medikoak ere itsasoak pertsonen osasunean dituen onurak egiaztatu zituen, eta horrela sortu ziren bainuetxeak (Igeretxe Getxon, La Perla Donostian) eta erietxeak itsasertzean (Gorlizen). Bakion ez zen horrelako eraikinik egon, baina duna aldean zegoen Luisene etxean, udatiarrei itsasoko urarekin gatz-bainuak eskaintzen zizkieten, egurrezko ontzi handietan.
Bakioko Ariatza, 1952. Iturria: Jorge Royo.
Euskal Herriko kostaldeko herriek badute ezaugarri amankomuna, Kantauri itsasoaren ertzean daude; baina, askotan, berarekin duten hartu-emanak batu ez ezik, bereiztu eta besberdindu ere egiten ditu. Bitxia da, salbuespenak salbuespen, kostaldeko herriak zelan txandakatzen diren: batzuk portu-herriak dira, beste batzuk hareatzadunak. Eta, beste kasu batzuetan, itsaslabarrek zaildu egiten dute bertako bizilagunak itsasora iristea eta itsasoarekin harreman estua izatea.
Bakio Bizkaiko udalerria da, hondartza zabala duena. Tradizioz nekazaritza eta abeltzaintza izan dira jarduera nagusiak, eta esanguratsua da bere jatorrizko gunea eta baserri gehienak kostaldetik nahiko urrun egotea. Bakiotarrek lotura gutxi izan dute arrantzarekin. Horregatik, jarduera horri etekin gutxi atera izan diote, eta norberaren kontsumora bideratuta gehienetan. Noizbehinka, itsas barruko arraina lortzeko txalupatxoak erabili badira ere, gehienentzat nahikoa zen hondartzako haitzetara hurbiltzea, lapak, magurioak, olagarroak edo amorrotzak, eta lanpernak lortzeko.
Jose Ereño, Orozkoko artzaina (Bizkaia). Itziar Rotaetxe. Labayru Fundazioaren Argazki Artxiboa.
Jose Ereñok, Orozkoko artzainak, 2020ko ekainaren 26an ere ahotan erabili genuena gaztagintza zela eta, gaztaiokin amaitu eta ardiak mozteari ekiten dio urtero-urtero ekainaren bigarren hamabostaldiaren eta uztailaren lehenengoaren artean. Ordurako, bai Jose, bai beste artzain guztiak Gorbeiara igonda daude. Bertako tenperatura, beheko larreetakoen aldean, baxua denez, ilea moztea ere atzeratu egiten da.
Goizean goiz hasten da, eguna argitu barik oraindo, ondo daki-eta goizeko freskura aprobetxatu ezean, eguzkiak gero gogotik berotuko duela. Hala ere, estalpea dauka altxatuta korralean, pago adar batzuk elkarren gainean gurutzatuta, eguzkitik babesteko.
Bilbo-Abando
Colon de Larreategi 14, 2. esk.48001 Bilbo (Bizkaia)
Tel.: +34 94 443 76 84
labayru@labayru.eus
Derio
Larrauri 1A, 5.a48160 Derio (Bizkaia)
Tel.: +34 94 406 01 71
idazkaritza@labayru.eus
Bilbo-Bolueta
Metroalde eraikinaBilbo-Galdakao errep. 6A
48004 Bilbo (Bizkaia)
Tel.: +34 94 607 72 10
labayru@labayru.eus
