Etnografia atalak

Dantzariak maskarak jantzita: Portugaleteko Nazioarteko Jaialdia, 2021. Argazkia: E. X. Dueñas.

Egia da oraindik ez garela guztiz libratu COVID-19 izen arrunta duen birusetik (eta haren aldaera amaigabeetatik), baina ziurtzat jo dugu pandemia iraganeko amets gaizto bat dela. Alabaina, denbora-tarte labur samarra iraun duen arren, eragin handia izan du gure bizitzetan, bizialdiaren zati handi bat kalean egiten duen gizarte honetan, zeinetan gizakien arteko zuzeneko harremanak garrantzi handia duen.

Pandemia 2020ko martxoan ofizialdu zen herrialde honetan, eta murrizketa gogorrak ekarri zituen. Ondorioz, hasteko, asteburuetako eta jaiegunetako aisialdia, eta ospakizunen eremua osatzen duten era guztietako ikuskizun, ospakizun eta elizkizunak erabat edo, kasu batzuetan, partzialki eten ziren.

Festa, oro har, hil egin zen, salbuespen batzuekin. Batek baino gehiagok esango du ospakizun tradizionalak betidanik egin direla, inolako denbora-etenik gabe, baina hori beste kontu bat da, eta epidemiak zeudenean ere erritual batzuk egiten zirela gaixotasunak kanporatzeko, adibidez, errogatiben bidez.

Gozokiak opari, kontakturik gabe… Olentzero eta Mari Domingi atzealdean (Santurtzi, 2021).                                          Argazkia: E. X. Dueñas.

Maskara erabiltzea derrigorrezko bihurtu zen, eta, beraz, baimendutako ekitaldi urrietan edukiera mugatua jartzea kontuan hartu beharreko faktore bat zen, batez ere leku itxietan. Barre egiten genuen txinatarrentzat kutsaduraren aurka maskara erabiltzea ohikoa zelako.

Euskal dantza tradizionalaren munduan, kolektibo gutxi batzuek konpondu zuten edozein ekitaldi publikotarako ageriko arazoa zen kontu hori. Taldeok gune irekiak bilatzen zituzten beren koreografiak egiteko, erritualaren data mantentze aldera. Hori bai, ikuslerik gabe. Oinarri hori, bestalde, eta aspalditik gainera, ez dator bat dantza-talde guztien helburu nagusietako batekin, nagusiena dela ez esatearren: erakustaldietara joaten den edo, bestela, prozesioetan eta bestelako ekitaldietan aktiboki edo pasiboki parte hartzen duen publikoaren aurrean dantzatzea.

Eskerrak bi urte horietan hainbat ekitaldi egin ahal izan direla, aldizka eta neurri sanitarioek estututa izan den arren; osterantzean, egoera are gatazkatsuagoan egongo ginateke, ez bada jada hala, ospakizunen eremuan, eta euskal dantza tradizionalaren mundua apurka-apurka hondatzeari dagokionez.

Emilio Xabier Dueñas – Folklorista eta etnografoa