Etnografia atalak

Preparación del mayo, 2017. José Ángel Chasco.

Gaur egun, harriabarrak soroetan eragindako kalteak berdintze aldera, nekazariek aseguruak kontratatzen dituzte, uztako galerak ordaindu diezazkieten; baina, horrez gain, fruituak, animaliak eta pertsonak babesteko erritu zahar batzuk gauzatzen dituzte. Maiatzaren 3an, Maiatzeko Gurutzearen egunean, maiatzeko zuhaitza jartzen da Done Bikendi Haranan eta altxatuta egoten da uda guztian, soroak eta uztak ekaitzetatik babesteko, harik eta Gurutze Santuaren gorespenaren egunean, irailaren 14an, eraisten duten arte.

Auzotarrek diote Maiatzeko zuhaitza handiena eta ederrena izan behar dela, hots, garaia eta zuzena. Auzolanean, pago eder bat mozten dute mendian, motozerra eta aizkora erabiliz, eta traktore batekin arrastaka jaisten dute herrira (lehen idiak erabiltzen zituzten horretarako); gero, aizkorarekin zuritu eta guztiz garbi uzten dute.

Jesús María Pérez de Lecea arduratzen da Maiatzeko zuhaitza prestatzeaz, duela sei hamarkadatik. Enborrean sinbolo zahar eta berriak jartzen ditu. Zaharrak: egurrezko gurutze zuri bat goiko muturrean iltzatuta (ekaitzak bizi diren aldera begira); egurrezko artazi zuri batzuk, San Andresen gurutze formarekin, trumoi-hodeiak moztu eta harriabarra saihesteko; Ostegun Santuko korporala, zeinaren bidez Kristok hobi santuan zuen tunika irudikatzen den; eta erle-argizarizko gurutzea, Jesusi zerurako bidean argia emateko. Berriak: oilarra eta gezia dituen haize-orratza, zuhaitzaren punta-puntan kokatua, haizearen norabidea adierazteko. Halaber, hiru soka lotzen ditu soka-lasterrez, enborra altxatzeko. Urkilak prestatzen ditu (gaztelaniaz, cucaña eta horcaja ere deitzen diote), Maiatzeko zuhaitza horren kontra jarri eta altxatzeko. Maiatzeko zuhaitzaren larrainean landatzen dute, hirigunearen iparraldeko irteeran.

Bendición e izado del mayo, 2017. José Ángel Chasco.

Maiatzeko zuhaitza altxatu aurretik, kanpaiak jotzen dira (tentenublo edo tentenube deitzen zaio ohitura horri), eta halaxe egiten jarraitzen dute irailean enborra eraitsi arte, zeruan txingor-ekaitza izateko arriskua ikusten duten bakoitzean: Tente tin, tente nublo, no te caigas sobre mí. Guarda el pan, guarda el vino, guarda el campo que está florido (Tente tin, tente nublo, ez erori nire gainean. Gorde ogia, gorde ardoa, gorde loredun soroa). Batzuek zera gehitzen dute, umorez: Dale pan al pobre sacristán (Eman ogia sakristau gaixoari). Eta, beste toki batzuetan, zera diote: Si traes agua vente acá, pero si traes piedra vete allá (Ura badakarzu, etorri hona; baina harria badakarzu, joan hara). Kanpaiak jo ondoren, apaizak Maiatzeko zuhaitza bedeinkatzen du lau haizeetara eta, gero, auzotarrak ilaran hurbiltzen dira, argizarizko gurutzeari musu ematera.

Hainbat pertsonak Maiatzeko zuhaitza altxatzen dute, aipatutako arduradunak koordinatuta, ¡Arriba Mayo! (Gora Maiatzeko zuhaitza!) oihukatuz. Sinboloen azpian, lehen aipatutako hiru sokak daude, beste hainbeste pertsona-taldek haietatik tiratu dezaten. Maiatzeko zuhaitzaren aurrean, talderik handiena jartzen da; alboetan, beste biak, tirante-lanak egiten, enborra orekatzeko. Beste talde handi batek artazi formako urkilak hartu eta Maiatzeko zuhaitza finkatu eta altxatzen dute. Zuhaitzaren oina metalezko kutxa baten forma duen zulo batean sartzen dute. Gero, zuhaitza ziriz finkatzen dute. Enborrak 25 metroko altuera izan dezake. Azken ekintzan, agintariek koloretako zazpi zinta zintzilikatzen dituzte uztai batetik, Arabako zazpi kuadrillen izenean, eta altxatu egiten dute.

Bertakoen ustez, Maiatzeko zuhaitza ez bada landatzen, harriabarra egingo du. Gogoratzen dutenez, XX. mendearen erdialdeko urte batean, ezin izan zuten zuhaitza jarri, beranduko elurte handi batengatik, eta trumoi-hodei batek txingorra ekarri eta uzta hondatu zuen, biltzen hasi aurretik. Maiatzeko zuhaitzak ekaitz txarrak desegin eta txingorra saihesten du, ogi- eta ardo-uzta onak ekarri eta uztak ongi haztea sustatzen du, soroa loretsu dagoenean.

José Ángel Chasco – Etniker Álava – Grupos Etniker Euskalerria

Fragmento editado de la película italiana Le quattro volte en la que se muestra el proceso completo del izado del Mayo: https://www.youtube.com/watch?v=31AoIqsRkFY.