Etnografia atalak

Erronda Galdakaon, Santa Ageda bezperan (2011/02/04). (Argazkia: E. X. Dueñas)

Nahiz eta Inauteriak deitu izan ziren, garai batean, herrialde honetan, Neguko festa nagusia, Katolizismoaren esparruan eta Gabonetako zikloa alde batera utzita, Santa Ageda ospakizunak, aurreko Kandelario eta San Blasekin, kutsu sakratu-ludikoa duen “jai-trilogia” dei genezakeena osatu dute.

Has gaitezen Kandelariotik (otsailak 2). Gure adinekoei jasotakotik, hau da, XX. mendetik, ondorioztatzen da ekintza orokorrena elizako kandelak bedeinkatzea zela, zeinak, adibidez, ekaitzetan pizten ziren, etxeko biztanleak babesteko asmoz. Herri literaturan oso nabarmenak dira egun horri egindako aipamenak. Kandeleridxo intonazioaren adibide garbia Gernika-Lumon egiten den ekitaldia da, non ia pribatua eta minoritarioa izatetik publikoa eta masifikatua izatera igaro den. Azkoien, Milagro edo/eta Ribaforada bezalako herrietan suak pizten dituzte, Araban eta Nafarroan abendu inguruan hasten den suaren aldia luzatuz.

Biharamunean, San Blas. Elizetan egiten diren lokarrien eta zinten bedeinkapenez gain, elikagaiak (ogia, erroskillak…) eta etxeko animaliak ere bedeinkatzen dira. Aipatzekoak dira, berezitasun gisa, Abadiñoko nekazaritza- eta abeltzaintza-azoka, Eibarren eta beste herri batzuetan opilak etxean egitea, eta santuaren irudiarekin egindako prozesioa, bedeinkatutako opil handi bat barne, garai bateko Paganosko Udaleko (1926tik Guardian sartua) herriko jaietan. Ondoren, bizilagunen artean janaria eta edaria banatzen dira, “cachete” izeneko ogi berezi bat barne.

San Blas opilak eramaten (Eibar), eta, erdian-behean, prozesioa santuarekin (Paganos). (Argazkiak: E. X. Dueñas)

Santa Ageda egunean, garai batean, ermitetan eta elizetan kanpaiak jotzen zituzten, eta egun hori otsailaren 5a bada ere, ospakizuna aurreko egunean hasten da. Izan ere, eskeak, edo leku batzuetan Santa eskea deituak, historikoki askoz ere garrantzi handiagoa izan du eta du bezperako arratsalde-gauean: santuaren gurtza jatorriz maskulinoa den ekitaldi batean gauzatzen da.

Joan den mendetik “Santa Agedako abesbatzak” deiturikoak, antzina postulatzaileak besterik ez zirenak, auzoetan eta kaleetan zehar ibiltzen ziren, koplaz eta bertsoz osatutako abesti ezberdinak abestuz. Duela mende batetik hona, gutxi gorabehera, “Aintzaldu daigun Agate deuna” (Kirikiñoren letra) hasten dena hedatu den arren, letren eta doinuen aukera zabalak, batzuk berehala sortutako bertsoekin, gaur egun duen presentzia indartu baino ez du egiten. Bestalde, egun berean, kintoen ospakizuna egiten da Altsasun eta Urdiainen, opilak jasotzeko; amaitzeko, zortziko handi bat egiten da.

Agian, Kandelario “Parentalia” erromatarrarekin lotuta egongo da, baina argi daukagu hiru egun horiek jai aitzakiak direla; garai batean erlijiosoagoa izan zen atal ekonomikoaren garrantzia ez dago haren garapenetik kanpo. Aldaketa soziokultural etengabeek, despopulazioa eta erlijioaren atzerakada praktikatzailea barne, alde batetik, ekintza batzuk desagertzea ekarri dute; baina, bestetik, modu irregular bezain harrigarrian berpiztea…

Kintoak eta laguntzaileak opilekin, Altsasun (2000/02/05). (Argazkia: E. X. Dueñas)

Emilio Xabier Dueñas – Folklorista eta etnografoa