Etnografia atalak

Zahagi dantza Zestoako bainuetxean. Argazkia: Zestoako artxiboko argazkia.

Ez da batere arraroa ardoak zein ardoa garraiatzeko erabilitako zahagiek herrialdeko jaietan presentzia izatea. Dantzei eta ibilbideei izena emanez (edate dantza), abestutako dantzen erreferentzian egiaztatuta, edo jaietan zahagi horien ohiko erabilerarekin eta bertaratutakoei egindako jai giroko ardo eskaintzarekin lotura duten gazte taldeen artean (zaragi mutilek, mutil ardoak, eskotekoak, etab.) duen presentzia ikonikoan. Horrenbestez, ez da zentzugabekeria aipatutako zahagi hori, airez puztua eta jada amaitua, komunitateari olgeta amaitu dela eta eguneroko erritmora itzultzeko joera adierazten dion elementu sinbolikotzat jotzea.

Bere garaian, Juan Inazio Iztuetak (1767-1845) adierazi zuen “jorrai dantza” jaietako ospakizunen amaiera zela, eta ohiko lan-bizitzarako itzulera adierazten zuela. Horrela ikus daiteke Deban eta Mutrikun (jorrai dantza), Ondarroan (saliña-saliña), Zestoan zein Beran (zahagi dantza) egiten diren zahagi dantzetan. Ez da harritzekoa Inauterietako konpartsa ibiltariekin duen lotura, besteak beste, Markinan (zaragi dantza), Donezteben, Aranon eta Goizuetan (zagi dantza). Elkarren aurka dauden bi ilara paralelotan osatutako konpartsak, batzuetan haiek zuzentzen dituen kapitain edo buruzagi batekin edo beste pertsonaia batzuekin batera (banderaduna, hartza, etab.), eta, beti erdigunean, ardo-zahagiak  daramatzatenak. Batzuetan, protokolo koreografikoa oso araututa egoten da (kapitainaren dantza, taldeko dantza edo taldearen ibilaldia eta makila edo aitzurren jokoa), eta beste batzuetan, berriz, aurrera eta atzera ibili besterik ez dute egiten, edo tresnei elkarrekin talka eginarazi, ardo-zahagien gainean deskarga eginez.

Zahagi dantza Markinan, 2012.                                    Labayru Fundazioaren Argazki Artxiboa.

Zahagi dantzak behin eta berriz agertzen dira herrietako jai nagusietan, bai itsasertzeko kolektibitateenetan, bai nekazaritzako edo mendiko barrualdeko herrietakoetan. Erritu-osagai handiagoarekin ikus ditzakegu Inauterietako garaian; orduan, zahagiak daramatzaten pertsonaiek aurreko kasuaren antzeko zeregina har dezakete, batetik bestera mugitzeko nolabaiteko askatasuna, eta are mugitzeko autonomia handia ere, hala nola publikoko despistatuei eta xaloei jazartzeko edo haien aurpegia kedartzen saiatzeko.

Hori dela eta, eta lurraren jorraketa bateratua simulatzeko egintzarengatik, Natura lozorrotik esnatzeko aukera ematen duen ekintzarekin lotu izan da, hartz totemikoan sinbolizatutako hibernazioaren amaierarekin; mota horretako koreografia errepikariak nekazaritza-dantza gisa sailkatu dira, edo jai-denborari amaiera ezarriz, olgeta eta jarduera ludikoa alde batera utzita, ekoizpen kolektiboko eguneroko jardueretara itzultzearen adierazletzat.

Alabaina, ez da hori izan zahagiekin egindako dantza sinpatikoen funtzionalitate bakarra; izan ere, askotan, haien ikusgarritasun informalaren ondorioz, hainbat modutan erabili izan dira helburu komunitario batzuetarako. Horietako bat izan da XIX. eta XX. mendeetan pertsona ospetsuen, udatiarren edo hiriko klase flotatzaileen bisitei eta bainuetxe ospetsuetako ohiko bezeroei (Urberuaga, Zestoa, Urduña, etab.) losintxa egiteko erabili izana. Ez da ahaztu behar, horrez gain, soiltasunagatik eta ikusgarritasunagatik, hezkuntzaren edo prestakuntzaren esparruan sartzen direla zenbaitetan. Iragazkortasun-kasuistika hori dantza tradizional urtetsu eta aldaezinek -beren erabileran edo une historiko jakin bateko testuinguru-errealitatearekin egokituago dagoen aldaketan- izan ditzaketen bariazioen edo bilakaeren beste adibide bat baino ez da.

Josu Larrinaga Zugadi – Soziologoa